Η εκπαίδευση στην αρχαία Σπάρτη

   Αποκλειστικός σκοπός της αγωγής των Σπαρτιατών ήταν η άρτια στρατιωτική κατάρτιση με χαρακτηριστικό στοιχείο τη σκληραγωγία και την υπακοή στους νόμους.

   Τα ασθενικά νεογέννητα άτομα ή ανάπηρα βρέφη ρίχνονταν στους «αποθέτες», δηλαδή σε τόπους βαραθρώδεις κοντά στον Ταΰγετο για να πεθάνουν. Μέχρι το 7ο έτος της ηλικίας του το κάθε υγιές παιδί ανήκε στην οικογένειά του, η οποία είχε την ευθύνη της σωματικής και ψυχικής του διάπλασης. Ανατρέφονταν χωρίς σπάργανα και με τρόπο λιτό.

   Από το 7ο έτος της ηλικίας τους η πολιτεία αναλάμβανε την ανατροφή των αρρένων. Τα υγιή άτομα ηλικίας 7-11 ετών γυμνάζονταν συνεχώς, ντύνονταν ελαφρά, περπατούσαν ξυπόλητα, κοιμόνταν πάνω σε καλάμια και το φαγητό τους ήταν λιτό. Τα γράμματα που μάθαιναν ήταν λίγα και απαραίτητα για την καθημερινή τους ζωή. Από το 12ο έτος ζούσαν σε στρατώνες και μακριά από την οικογένεια. Εκεί μάθαιναν χορό, μουσική και έκαναν γυμναστικές ασκήσεις. Μάθαιναν την ακρίβεια και τη συντομία.

   Από το 20ο έως το 30ο έτος γινόταν η στρατιωτική εκπαίδευση και μετά το στάδιο αυτό επιτρεπόταν ο γάμος. Οι στρατιωτικές υπηρεσίες προσφέρονταν μέχρι το 60ο έτος, ενώ υποχρέωση όλων των πολιτών ήταν να τρώνε σε κοινά συσσίτια.

   Με την ίδια επιμέλεια γινόταν και η αγωγή των γυναικών, οι οποίες δεν επιτρεπόταν να ζουν με μαλθακότητα, είχαν δε ως κύριο έργο τους την τεκνοποιία και την ανατροφή των παιδιών τους.

 Φαίνεται πως οι Σπαρτιάτες είχαν άφθονο χρόνο στη διάθεσή τους για πνευματική καλλιέργεια, όντας απελευθερωμένοι από την ανάγκη του πλουτισμού. Δεν ασκούσαν εμπόριο, ούτε ήταν απασχολημένοι με κάποιο επάγγελμα. Έτσι, περνούσαν όλο το χρόνο τους αφιερωμένοι στην εκπαίδευσή τους σύμφωνα με τα σπαρτιατικά ιδεώδη. Ο χρόνος τους μοιραζόταν ανάμεσα στην φυσική εξάσκηση, τη στρατιωτική εκπαίδευση, το κυνήγι, τα δημόσια πράγματα και τις «λέσχες», στις οποίες δεν επιτρέπονταν οι συζητήσεις για δουλειές, παρά μόνο για ό,τι θεωρείτο ευγενές.

  Τα σπαρτιατικά σχολεία ήταν μόνο για τους ομοίους, δηλαδή για εκείνους που μπορούσαν να πληρώσουν την εγγραφή σε είδος. Ωστόσο, εκεί γίνονται επίσης δεκτά και άλλα παιδιά, αρκεί κάποιος να συνεισέφερε εκ μέρους τους το απαιτούμενο τίμημα, προκειμένου να συνοδεύουν οι εντεταλμένοι δούλοι τα παιδιά στο σχολείο. Η απόδοση σε κάποιον της ιδιότητας του σπαρτιάτη πολίτη γινόταν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν η αξία του ή οι υπηρεσίες του ήταν τέτοιες που η πόλη-κράτος τις αναγνώριζε. Άλλοι μαθητές παρόμοιου είδους ήταν οι μόθωνες ή μόθακες και οι τρόφιμοι. Η διαφορά με τους τροφίμους βρίσκεται στο γεγονός ότι οι μόθωνες ήταν παιδιά ελεύθερων Σπαρτιατών και συνεπώς είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα.

   Μετά τα επτά τους χρόνια τα αγόρια απομακρύνονταν από το σπίτι και οργανώνονταν σε έναν ιδιαίτερα συστηματικό τρόπο εκπαίδευσης σε αγέλες ή βούες. Υποδιαιρέσεις των αγελών ήταν οι ίλες οι οποίες πιθανώς είχαν δύναμη 64 αγοριών. Οι αγέλες τρέφονταν, κοιμούνταν και έπαιζαν μαζί και βρίσκονταν υπό την εποπτεία του παιδονόμου, ενός πολίτη που απολάμβανε του γενικού σεβασμού και κατείχε υψηλή θέση. Βοηθοί του ήταν οι μαστιγοφόροι οι οποίοι επέβαλαν τη σκληρή πειθαρχία, για την οποία φημισμένη ήταν η σπαρτιατική κοινωνία. Όταν έλειπε ο παιδονόμος ή οι μαστιγοφόροι, η πειθαρχία διατηρείτο ακέραια υπό την εποπτεία του βουαγόρα ή αγελάρχη, δηλαδή του περισσότερου θαρραλέου και λογικού αγοριού σε κάθε αγέλη.